Weak Meaning in Hindi | वीक का हिंदी अर्थ, उच्चारण, परिभाषा और उदाहरण
चेन्नई के एक फिटनेस सेंटर में ट्रेनर साहब अपने नए सदस्य से कह रहे थे “आपकी बाजू की मांसपेशियां अभी कमजोर हैं, लेकिन नियमित एक्सरसाइज से ये मजबूत हो जाएंगी।” जब सदस्य ने पूछा कि अंग्रेजी में इसे क्या कहते हैं, तो ट्रेनर ने समझाया Weak। यही वह सामान्य लेकिन महत्वपूर्ण शब्द है जो कमजोर, दुर्बल या शक्तिहीन स्थिति को दर्शाता है। Weak का हिंदी अर्थ मूल रूप से कमजोर, दुर्बल, शक्तिहीन या निर्बल है। यह शब्द शारीरिक शक्ति से लेकर मानसिक स्थिति, तर्कों की दुर्बलता और संरचनाओं की अस्थिरता तक व्यापक अर्थों में प्रयुक्त होता है। आज के प्रतिस्पर्धी युग में जब strength और resilience की महत्ता बढ़ रही है, तो weakness को पहचानना और उसे overcome करना अत्यंत आवश्यक है। चाहे आप स्टूडेंट हों जो अपनी weak subjects में improvement चाहते हैं, athlete हों जो physical weakness पर काम करना चाहते हैं, या professional हों जो अपने weak areas को strengthen करना चाहते हैं, कमजोरी की पहचान सुधार की पहली शर्त है। आइए जानें कि यह शब्द हमारे व्यक्तिगत विकास और आत्म-सुधार की यात्रा में कैसे महत्वपूर्ण भूमिका निभाता है।
📋 Weak – त्वरित सारांश | Quick Overview – 1 मिनट में पूरी जानकारी
Weak (वीक) एक विशेषण है जिसका हिंदी में मुख्य अर्थ है कमजोर, दुर्बल, शक्तिहीन या निर्बल। सरल शब्दों में कहें तो यह शारीरिक, मानसिक या संरचनात्मक रूप से बल या मजबूती की कमी को दर्शाता है।
📌 मुख्य बिंदु: • हिंदी शब्द: कमजोर, दुर्बल, निर्बल, शक्तिहीन (hindi word for weak) • उच्चारण: वीक (जैसे “वीडियो” का “वी” + “क”) • मुख्य प्रयोग: शारीरिक स्थिति, मानसिक अवस्था, तर्क की दुर्बलता में • समान शब्द: Feeble, Frail, Fragile
💡 स्मरण सूत्र: “Weak = Without Energy And Kraft = ऊर्जा और शक्ति के बिना”
प्रमुख उदाहरण: “बीमारी के कारण वह आज बहुत कमजोर महसूस कर रहा है।”
यह शब्द विशेष रूप से स्वास्थ्य, शिक्षा, खेल और व्यक्तित्व विकास के संदर्भों में प्रयुक्त होता है और आधुनिक समय में self-improvement, fitness और mental health की चर्चा में अपरिहार्य है। चाहे आप doctor हों जो patient की weakness diagnose करते हैं, teacher हों जो students की weak areas identify करते हैं या coach हों जो athletes की weaknesses को address करते हैं – hindi meaning for weak समझना व्यावसायिक और व्यक्तिगत विकास के लिए आवश्यक है।
📚 Weak Meaning in Hindi – विस्तृत परिभाषा
Weak का संपूर्ण अर्थ – What is Weak in Hindi?
English Definition (50 words max): “Weak describes something or someone lacking in strength, power, force, or vigor. It refers to physical frailty, mental instability, poor performance, inadequate structure, or insufficient intensity in various contexts including health, academics, arguments, and materials.”
व्यापक हिंदी परिभाषा (50 words max):
“Weak का तात्पर्य है शक्ति, बल, सामर्थ्य या जोश की कमी। यह शारीरिक दुर्बलता, मानसिक अस्थिरता, खराब प्रदर्शन, अपर्याप्त संरचना या विभिन्न संदर्भों में अपर्याप्त तीव्रता को दर्शाता है।”
All Dictionary Meanings – सभी शब्दकोशीय अर्थ:
- Physical Weakness (शारीरिक कमजोरी):
- दुर्बल: शारीरिक शक्ति की कमी
- निर्बल: बल रहित या ताकत की कमी
- कमजोर: सामान्य शारीरिक कमजोरी
- Mental/Emotional (मानसिक/भावनात्मक):
- मानसिक दुर्बलता: कमजोर इच्छाशक्ति
- भावनात्मक कमजोरी: emotional instability
- निर्णय क्षमता की कमी: poor decision making
- Academic/Performance (शैक्षणिक/प्रदर्शन):
- कमजोर छात्र: poor academic performance
- दुर्बल तर्क: weak arguments
- अपर्याप्त प्रदर्शन: inadequate performance
- Structural/Material (संरचनात्मक/पदार्थ):
- कमजोर संरचना: weak structure
- भुरभुरा: fragile या brittle
- अस्थिर: unstable foundation
- Economic/Financial (आर्थिक/वित्तीय):
- कमजोर अर्थव्यवस्था: weak economy
- दुर्बल वित्तीय स्थिति: poor financial condition
- घटते मूल्य: declining values
- Health/Medical (स्वास्थ्य/चिकित्सा):
- कमजोर प्रतिरक्षा: weak immunity
- दुर्बल नाड़ी: weak pulse
- शक्तिहीन: lacking vitality
🗣️ Weak Pronunciation in Hindi – सही उच्चारण विधि
Weak कैसे बोलें:
📝 उच्चारण विवरण: • देवनागरी लिपि: वीक • शब्द विभाजन: वी-क • सरल उच्चारण: “वी-क” (जैसे “वीडियो” का “वी” + “क”) • बोलने का तरीका: “इसे ऐसे बोलें जैसे आप ‘वीडियो कैमरा’ कह रहे हों, लेकिन सिर्फ ‘वी’ + ‘क'” • बल स्थान: “वी” पर मुख्य जोर दें
🎯 weak pronunciation in hindi – स्मरण तकनीक: “Weak को ऐसे याद रखें जैसे ‘वीडियो + क’ = कमजोर वीडियो का quality”
🔊 समान उच्चारण वाले हिंदी शब्द (Similar Sounding Words): • वीक – सही उच्चारण (Weak) • वीक – यह भी सही है (Week के लिए भी यही उच्चारण) • विक – अशुद्ध उच्चारण
⚠️ सामान्य गलतियाँ: ❌ अशुद्ध: “विक” या “वेक” ✅ शुद्ध: “वी-क” 💡 सुझाव: Week (सप्ताह) और Weak (कमजोर) दोनों का उच्चारण समान है, context से अर्थ समझें
📝 Grammar, Etymology & Usage Patterns
व्याकरणिक विवरण:
• शब्द भेद: विशेषण (Adjective) • लिंग: सभी लिंगों के साथ प्रयोग योग्य • वचन: एकवचन और बहुवचन दोनों में प्रयोग • तुलना: Weak > Weaker > Weakest (comparative और superlative forms)
वाक्य संरचना पैटर्न:
- विशेषण + संज्ञा: कमजोर + छात्र (“कमजोर छात्र”)
- संज्ञा + है + कमजोर: “वह बहुत कमजोर है”
- दुर्बल + गुणवत्ता: “दुर्बल तर्क”
शब्द-उत्पत्ति (Etymology): 🌱 मूल: Weak शब्द पुरानी Norse भाषा के “veikr” से आया है 📜 विकास क्रम: पुरानी Norse “veikr” (नम्र) → पुरानी अंग्रेजी “waec” → मध्यकालीन अंग्रेजी “wek” → आधुनिक “weak” → हिंदी में “कमजोर” 🔄 अर्थ परिवर्तन: मूल अर्थ “लचकदार” से वर्तमान अर्थ “शक्तिहीन” तक
💬 Examples & Real-world Usage
विविध संदर्भों में Weak के उदाहरण
स्वास्थ्य संदर्भ (Health Context):
हिंदी: “बुखार के कारण उसकी तबीयत बहुत कमजोर हो गई है।” English: “Due to fever, his health has become very weak.”
हिंदी: “डॉक्टर ने कहा कि आपकी प्रतिरक्षा प्रणाली दुर्बल है।” English: “Doctor said that your immune system is weak.”
शिक्षा संदर्भ (Education Context):
हिंदी: “गणित में वह कमजोर है, इसलिए extra classes लेनी पड़ेंगी।” English: “He is weak in mathematics, so extra classes will be needed.”
हिंदी: “उसका अंग्रेजी में आधार कमजोर है।” English: “His foundation in English is weak.”
खेल संदर्भ (Sports Context):
हिंदी: “उसकी बैकहैंड शॉट कमजोर है, अभ्यास की जरूरत है।” English: “His backhand shot is weak, practice is needed.”
हिंदी: “टीम का defense बहुत दुर्बल था।” English: “The team’s defense was very weak.”
व्यापार संदर्भ (Business Context):
हिंदी: “इस quarter में कंपनी की sales कमजोर रही है।” English: “The company’s sales have been weak this quarter.”
हिंदी: “बाज़ार में मांग दुर्बल है।” English: “Demand is weak in the market.”
तकनीकी संदर्भ (Technical Context):
हिंदी: “यहाँ WiFi signal बहुत कमजोर आ रहा है।” English: “The WiFi signal is very weak here.”
हिंदी: “इस mobile की battery कमजोर है।” English: “This mobile’s battery is weak.”
तर्क संदर्भ (Argument Context):
हिंदी: “उसका तर्क बहुत कमजोर और अधूरा था।” English: “His argument was very weak and incomplete.”
हिंदी: “यह proof कमजोर है, अधिक evidence चाहिए।” English: “This proof is weak, more evidence is needed.”
मानसिक स्थिति संदर्भ (Mental State Context):
हिंदी: “परीक्षा के तनाव से उसकी मानसिक स्थिति कमजोर हो गई।” English: “Due to exam stress, his mental state became weak.”
हिंदी: “उसकी इच्छाशक्ति दुर्बल है।” English: “His willpower is weak.”
🔗 Synonyms & Antonyms – विस्तृत पर्याय और विलोम
समानार्थी शब्द (Synonyms of Weak) – Top 10:
- Feeble (निर्बल) – अत्यधिक कमजोर या शक्तिहीन
- Frail (भुरभुरा) – नाजुक या easily breakable
- Fragile (नाजुक) – आसानी से टूटने वाला
- Faint (मंद) – कम intensity वाला
- Delicate (कोमल) – sensitive या easily damaged
- Powerless (शक्तिहीन) – बिना ताकत के
- Vulnerable (असुरक्षित) – आसानी से harm होने वाला
- Inferior (हीन) – quality में कम
- Inadequate (अपर्याप्त) – जरूरत से कम
- Ineffective (अप्रभावी) – प्रभावहीन या बेकार
विलोम शब्द (Antonyms of Weak):
- Strong (मजबूत) – “नियमित exercise से body मजबूत होती है”
- Powerful (शक्तिशाली) – “यह engine बहुत शक्तिशाली है”
- Robust (दृढ़) – “उसका health दृढ़ और अच्छा है”
- Sturdy (टिकाऊ) – “यह furniture बहुत टिकाऊ है”
- Resilient (लचीला) – “वह mentally resilient है”
संबंधित शब्द परिवार: • Weaken (कमजोर करना) – weak बनाने की क्रिया • Weakness (कमजोरी) – weak होने का गुण • Weakly (कमजोरी से) – weak manner में
🏛️ Cultural Significance & Modern Relevance
भारतीय संदर्भ में Weakness का सामाजिक-सांस्कृतिक महत्व
पारंपरिक दृष्टिकोण: भारतीय संस्कृति में कमजोरी को overcome करने का विशेष महत्व है। गीता में कहा गया है “उद्धरेदात्मनात्मानम्” – अपने आप को अपने द्वारा ऊपर उठाना चाहिए। वेदों में “शरीरमाद्यं खलु धर्म साधनम्” – स्वस्थ शरीर ही धर्म का साधन है। Weakness को पहचानकर उसे strength में convert करना भारतीय दर्शन का मूल सिद्धांत है।
आयुर्वेदिक परिप्रेक्ष्य: आयुर्वेद में दुर्बलता के तीन मुख्य कारण: • वात विकार: Nervous system की कमजोरी • पित्त विकार: Digestive system की समस्या
• कफ विकार: Respiratory और immunity की कमी • ओजस की कमी: Vital energy का ह्रास
योग और आध्यात्म: • आसन: शारीरिक कमजोरी दूर करने के लिए • प्राणायाम: मानसिक दुर्बलता के लिए • ध्यान: emotional weakness के लिए • मंत्र जाप: spiritual weakness के लिए
आधुनिक भारतीय चुनौतियां: • Malnutrition: 35% बच्चे underweight हैं • Anemia: 50%+ महिलाओं में iron deficiency • Mental Health: बढ़ते depression और anxiety cases • Academic Pressure: Students में increasing stress levels
सरकारी योजनाएं: • Mid-Day Meal Scheme: बच्चों की nutritional weakness के लिए • Anganwadi Program: महिला और बाल पोषण • Ayushman Bharat: healthcare accessibility • Fit India Mission: physical fitness promotion
खेल और फिटनेस: भारत में growing fitness awareness: • Yoga International Recognition: UN में International Yoga Day • Sports Infrastructure: Khelo India जैसी schemes • Gym Culture: Urban areas में fitness centers की वृद्धि • Traditional Sports: Kabaddi, Wrestling को revival
🎭 मुहावरे और लोकोक्तियां – Idioms & Phrases
पारंपरिक हिंदी मुहावरे:
- “कमजोर कड़ी” अर्थ: किसी system या chain का सबसे कमजोर हिस्सा प्रयोग: “टीम में वह कमजोर कड़ी साबित हुआ” संदर्भ: Weakness की पहचान करने में
- “दीवार में दरार” अर्थ: मजबूत दिखने वाली चीज़ में छुपी कमजोरी प्रयोग: “उनके रिश्ते में दरार दिखने लगी है” संदर्भ: Hidden weaknesses के लिए
अंग्रेजी मुहावरे/वाक्यांश:
- “Weak link in the chain” हिंदी अर्थ: श्रृंखला की कमजोर कड़ी हिंदी प्रयोग: “हर team में एक कमजोर व्यक्ति होता है”
- “Achilles’ heel” हिंदी अर्थ: छुपी हुई कमजोरी या vulnerable point व्याख्या: “हर strong person का कोई न कोई कमजोर पहलू होता है”
- “A chain is only as strong as its weakest link” हिंदी अर्थ: श्रृंखला उतनी ही मजबूत होती है जितनी उसकी सबसे कमजोर कड़ी संबंध: Team strength और individual weaknesses का relation
❓ Comprehensive FAQs – बहुधा पूछे जाने वाले प्रश्न
1. Weak का सबसे सटीक हिंदी अर्थ क्या है?
कमजोर सबसे सटीक हिंदी अर्थ है। यह शब्द शारीरिक, मानसिक या संरचनात्मक रूप से शक्ति की कमी को दर्शाता है। संदर्भ के अनुसार दुर्बल (physical weakness), निर्बल (powerless), या शक्तिहीन (lacking strength) का भी प्रयोग होता है।
2. शारीरिक कमजोरी को कैसे दूर करें?
शारीरिक कमजोरी दूर करने के तरीके: संतुलित आहार (proteins, vitamins, minerals), नियमित व्यायाम (strength training, cardio), पर्याप्त नींद (7-8 घंटे), हाइड्रेशन (पानी की मात्रा), stress management, और medical checkup यदि समस्या बनी रहे। धीरे-धीरे और consistency के साथ improvement होती है।
3. Weak और Feeble में क्या अंतर है?
दोनों शब्द कमजोरी दर्शाते हैं लेकिन intensity में अंतर है। Weak सामान्य कमजोरी है जो temporary या permanent हो सकती है। Feeble अधिक extreme weakness है, अक्सर age या serious illness के कारण। “Weak student” vs “Feeble old man” – दूसरा अधिक severe weakness दर्शाता है।
4. Students अपनी weak subjects में कैसे improve करें?
Weak subjects में improvement के लिए: Root cause analysis (कहाँ समस्या है), Basic concepts को clear करना, Regular practice और consistent study, Extra help (tutor या teacher से), Study groups join करना, Mock tests देना, और Patient approach रखना। Overnight improvement possible नहीं है।
5. Weak arguments की पहचान कैसे करें?
Weak arguments की पहचान: Lack of evidence (सबूत नहीं), Logical fallacies (तर्क की गलतियां), Emotional manipulation (facts की जगह emotions), Irrelevant information (topic से हटकर बात), Contradictions (अपनी ही बात काटना), और Oversimplification (complex issues को बहुत simple बनाना)।
6. Mental weakness को कैसे overcome करें?
Mental weakness overcome करने के तरीके: Self-awareness develop करना, Positive thinking practice करना, Goal setting और achievement celebrate करना, Support system build करना, Professional help (counselor या therapist), Mindfulness और meditation, Physical exercise (mental health के लिए भी जरूरी), और Continuous learning।
7. Relationship में weakness कैसे handle करें?
Relationship weakness handle करने के तरीके: Open communication (चीज़ों को छुपाना नहीं), Accept imperfections (perfect expectations न रखना), Support each other (कमजोरियों में साथ देना), Work together (problems को jointly solve करना), Seek help (couple counseling यदि जरूरी हो), और Patience रखना। हर relationship में ups और downs होते हैं।
🎯 Quick Quiz & Memory Techniques
Weak Quiz – अपनी समझ जांचें
- Weak का मुख्य हिंदी अर्थ है: a) मजबूत b) कमजोर c) तेज़ d) धीमा
- निम्न में से Weak का सही प्रयोग है: a) Strong weak person b) Weak in mathematics c) Powerful weak man d) Rich weak money
- Weak का सबसे अच्छा विलोम है: a) Slow b) Fast c) Strong d) Tall
- Medical context में weak का मतलब: a) स्वस्थ b) दुर्बल c) मजबूत d) तेज़
- “Weak link” idiom का मतलब है: a) मजबूत connection b) कमजोर कड़ी c) तेज़ गति d) धीमी प्रक्रिया
उत्तर कुंजी: 1(b), 2(b), 3(c), 4(b), 5(b)
स्मृति सूत्र: “W-E-A-K = Without Energy And Kraft = ऊर्जा और शक्ति के बिना”
🎯 संक्षिप्त निष्कर्ष
Weak न केवल कमजोरी का प्रतीक है, बल्कि आत्म-सुधार और विकास की शुरुआत भी है। कमजोरी की पहचान करना improvement की पहली शर्त है। यह शब्द हमें सिखाता है कि हर insaan में कुछ न कुछ weak areas होते हैं, और इन्हें स्वीकार करके उन पर काम करना जरूरी है। चाहे यह physical weakness हो जिसे exercise से ठीक किया जा सकता है, academic weakness हो जिसे practice से सुधारा जा सकता है, या emotional weakness हो जिसे counseling और support से overcome किया जा सकता है। भारतीय दर्शन में “तमसो मा ज्योतिर्गमय” – अंधकार से प्रकाश की ओर जाने का संदेश है। Weakness को पहचानकर उसे strength में convert करना ही सच्चा विकास है। हर weakness में छुपी हुई potential strength होती है, बस उसे पहचानने और develop करने की जरूरत है। आशा है यह विस्तृत जानकारी आपकी भाषा यात्रा और व्यक्तिगत विकास में सहायक सिद्ध होगी।
⚖️ अस्वीकरण एवं सूचना | Disclaimer & Notice
इस glossary article की सामग्री अनुभवी भाषाविदों, शोधकर्ताओं और विषय विशेषज्ञों की टीम द्वारा गहन अनुसंधान और विश्लेषण के आधार पर तैयार की गई है। प्रस्तुत जानकारी विभिन्न प्रामाणिक स्रोतों, शब्दकोशों, और भाषा प्राधिकरणों से संकलित की गई है।
तथापि, भाषा की गतिशील प्रकृति और क्षेत्रीय विविधताओं को देखते हुए, पूर्ण शुद्धता की गारंटी नहीं दी जा सकती। पाठकों से अनुरोध है कि वे इस जानकारी का उपयोग अपने विवेक से करें और आवश्यकता पड़ने पर संबंधित क्षेत्र के विशेषज्ञों से परामर्श लें।
किसी भी प्रकार की त्रुटि, सुधार या सुझाव के लिए कृपया हमसे संपर्क करें। हम आपकी प्रतिक्रिया का स्वागत करते हैं और निरंतर सुधार के लिए प्रतिबद्ध हैं।
